توضیحات

تحلیل حقوقی حق زارعانه و بررسی ماهیت آن نویسنده: عبدالرحمن رسولی آستانی.سیدمصطفی حسینی

درباره کتاب

تحقیق در زمینه حقوق زارعانه از جهات مختلف و ابعاد گوناگون دارای اهمیت است. علاوه بر اهمیت تعریف، شناسایی و توصیف حق زارعانه در حقوق ایران و فقه اسلامی که نهایتا در حد توان و بضاعت، منتج به ارائه تحلیلی از نهاد مذکور در متن و خاتمه تحقیق خواهد شد، ارزش و اهمیت اساسی تحقیق در این زمینه زمانی احراز می گردد که بسیاری از فارغ التحصیلان در رشته حقوق، اساسا با حقوق زارعانه آشنایی نداشته، علاوه بر گروه یاد شده، صاحب منصبان امر قضاء و وکلاء نیز شاید به طور کامل اطلاعاتی در این زمینه نداشته باشند. عمليات زراعی به معنای اعم آن مشتمل بر زراعت، کشاورزی دیمی و آبی، صیفی کاری آبیاری، درختکاری، باغبانی و غیره، مستلزم استفاده از عواملی است که از جمله مهم ترین آنها، ابهره گیری از نیروی انسانی و قدرت جسمی و فکری اوست، انجام عملیات زراعی در ملک مزروعی اماده و قابل کشت زحمات و مشقت هایی دارد که ذکر و تشریح آن از موضوع بحث خارج است. اما زراعت در زمین هایی که هرگز سابقه کشت و زرع و یا سابقه احیاء ندارد و به صورت موات است یا املاکی که رها شده و به صورت مخروبه و بایر درآمده و قابلیت انتفاع را از دست داده است. فاصله فراوانی تا تبدیل شدن به یک ملک زراعی دارد، به طوری که در بدو امر برای آباد کردن زمین تا آباد و مخروبه،اقداماتی از قبیل تسطیح کندن بوته ها وعلف های هرز رفع درختچه های زاید با سنگ و کلوخ و یا بریدن درختان جنگلی ضرورت موات و بایر خارج گردیده، بالقوه آماده و مهیای کشت و زرع شود، ” عمليات زراعی از قبیل شخم زدن، کود دادن، بذر پاشیدن یا درختکاری و و زمین حاصلخير و قابل استحصال و استثمار تبدیل شود. این عملیات بسته منطقه و الليم انه حاصلخیز بودن خاک با عدم حاصلخیزی، انوار زمین و دسترسی به منابع تامین آب، تلاش، فعالیت و سرمایه گذاری انسان متفاوتی را نیاز دارد، تا در اثر آن و ناشی از این فعالیت ها، ملک موات با مخروبه، آباد گردیده، کشت و زرع در آن ممکن گردد. در این خصوص مطابق عرف، یکی از حقوق اولیه قابل شناسایی برای زارع آن است که مشار اليه حق ادامه حضور در مزرعه و بهره مندی و انتفاع از دسترنج خویش از طريق استمرار در اشتغال به زراعت و سهیم شدن در محصولات ملکی که زحمت اوليه آبادالى ان را داشته باشد و یا اینکه حق تقدم در بهره برداری و استحصال از محصولات زرع شده در ملک با ریشه های چند ساله را که به صورت دوره ای قابل برداشت و استحصال می باشند را تا پایان آخرین دوره برداشت داشته باشد. علاوه بر موارد فوق، حقوق متصوره برای زارع و کشاورز مطابق با عرف و عادت معمول در در منطقه، متفاوت بوده، به اقتضاء منطقه و محل استقرار ملک، نام مشخص و متفاوتی دارد. في المثل، تحت عناوین؛ کارافه با تبر تراشی در مازندران، حق جور در آذربایجان و در خراسان اینک شناخته می شود، و از ویژگی و پیچیدگی خاص و منحصر به فردی سود می برند که تشخیص و احراز ماهیت حقوقی آن چندان ساده به نظر نرسیده، بلکه اختلاف نظرهای موجود بین اساتید و علمای حقوق از یک سو و از سویی دیگر، اختلاف در رویه حاکم در مقام رسیدگی و انشاء رای بین قضات دادگاه ها، با عنایت به آراء متناقض و متضاد صادر شده در این زمینه حقیقتا بررسی و تحلیل حقوقی و فقهی حقوق زارعانه را بسیار دشوار می نماید. عدم وجود قانون و مقررات مدون و جامع در خصوص حقوق زارعانه، منتج به عدم مصادیق و مشتقات عدیده مندرج در قوانین مختلف، ایضا عدم شناسایی و تطبیق مصادیق تعرفه شده در هر یک از مناطق ایران با مفهوم اصلی آن حق زارعانه گردیده، نهایتا اختلاف در عناوین بکار گرفته شده و مفاهیم عرفی منطقه ای با یکدیگر از یک سو و تلاقی و اختلاط آن با اسامی و مفاهیم مندرج در قوانین مختلف از سویی دیگر، موجبات سردرگمی خواننده، محقق و یا شخص قضاوت کننده را فراهم می آورد. به گونه ای که با توجه به شفاف نبودن مفاهیم کلی این پدیده و فقدان تعریف جامع از حق زارعانه و دایره شمول آن، نهادهای قانونی نیز هر یک ابسته به میزان شناخت خود از مبانی، ارکان و اوصاف و ویژگیهای این حق، اقدام به اظهارنظر و اصدار رأی در این زمینه می نمایند که از دیدگاه منتقدین هر یک از طرفین و طرفداران آنان، درخور و شایسته نقد و نقض می باشد. الذا با توجه به این نکته مهم که علی الظاهر، عمل زارع، بارزترین عنصر در ایجاد حق زارعانه است به نحوی که با دقت در اسامی عرفی حق زارعانه در مناطق مختلف ایران، وجه تسمیه بیشتر این اسامی، منطبق با عمل نیروی انسانی است، لیکن ناگفته پیداست که این عنصر یکی از عناصر چندگانه برای ایجاد این حق است. و لذا شناسایی کامل عناصر و مبانی حق زارعانه برای تحلیل درست و دقیق آن، اجتناب ناپذیر و نیازمند تحقیق و بررسی جامع در زمینه علل و چگونگی ایجاد آن است. حال در این کتاب تلاش می شود تا تحلیل حقوقی زارعانه، مبانی، ارکان و اوصاف آن، به خصوص ماهیت حقوقی حق زارعانه را مورد شناسایی قرار دهیم،